Bibliografie > Zelfstandige publicaties
DE ZWARTE HAND OF HET ANARCHISME VAN DE NEGENTIENDE EEUW N HET INDUSTRIESTADJE AALST
Uitgeverij De Arbeiderspers/Em. Querido's Uitgeverij B.V., Amsterdam, [november] 1976 Gebonden (met stofomslag), 295 p., 15 x 22 cm. Flaptekst: In Erembodegem, woonplaats van Louis Paul Boon, concentreerden zich eind vorige eeuw de geheime bijeenkomsten van de anarchisten die van Aalst en omgeving enige jaren lang het Chicago van België maakten. De stad Aalst en het aanpalende dorp Erembodegem waren juridisch zo streng gescheiden, dat wanneer de anarchisten in Aalst toesloegen en zich vijf minuten later in Erembodegem bevonden, de Aalsterse politie machteloos stond. En ze sloegen wel zó vaak en zóveel achtereenvolgende jaren hun slag, dat hun reputatie kon duren tot vandaag. De man die aan het hoofd van de anarchistische groep De Zwarte Hand heeft gestaan heeft als tachtigjarige nog actief deelgenomen aan het verzet tegen de nazi's. Over zijn anarchistische verleden en over die merkwaardige revolte-periode in Aalst en omgeving deden tot voor kort slechts legenden en spookachtige verhalen de ronde. Boon heeft zich als eerste een weg geploegd door een groot aantal officiële politiearchieven en andere bronnen die vaak moeilijk te achterhalen waren. Zo bracht hij de indrukwekkende hoeveelheid volstrekt onbekend materiaal bijeen waaruit hij deze nieuwe Aalst-documentaire - een wel zeer bijzonder vervolg op het met vijf literaire prijzen bekroonde Pieter Daens - kon boetseren. Het optreden van de anarchisten in Aalst was, maakt Boon duidelijk, een regelrechte reactie op de impasse van de socialistische beweging in de jaren [vervolg op achterflap] tachtig en negentig van de vorige eeuw. Het revolutionaire ongeduld moest op een gegeven moment wel exploderen. Een dergelijk onverbiddelijk sociaal-historisch proces verbeeldde Boon al eerder in zijn romans De bende van Jan de Lichte en De zoon van Jan de Lichte. De opkomst en neergang van het anarchisme in Aalst leest zonder meer als een spannende historische roman: een nieuw magnum opus van Boon. p. [4]: Omslag en grafische verzorging: Wim Mol p. 5-6: Woord vooraf Daar in het boek Pieter Daens de hopeloze gevechten van priester Adolf Daens en zijn broer Pieter werden behandeld - mét tevens de opkomst van het socialisme in het industriestadje Aalst - moest een ander en misschien wel aangrijpender aspekt ervan terzijde gelaten: de ‘Zwarte Hand’, of het eerste optreden der anarchisten in het stadje. Bitter weinig is tot nog toe over hen geweten, buiten wat spookachtige verhalen die de verbeelding van het volk op hol jaagden en in de herinnering voortleefden. Gemaskerd of zwartgemaakt, dragend hoge gesloten kapmantels en meestal in vrouwenrokken gehuld, drongen ze binnen in de mooie herenhuizen der stad, in kerken en kastelen, en hebben ze daar alles geroofd, vernietigd en stukgeslagen. Soms daagden ze in alle stilte op, komend in de duisternis en in de duisternis weer verdwijnend. Soms sloegen ze toe met niets ontziende brutaliteit, de straatdeur met de bijl openhakkend, de revolver in de hand, de bewoners mishandelend om dan met de buit aan de haal te gaan. Nimmer is volledig achterhaald wie of wat er allemaal in hun rangen liep. Slechts enkelen zijn de gevangenis ingegaan, en plots hielden ze op te bestaan... net het ogenblik waarin toevallig de onderkommisaris van politie, die hen zo verbeten had nagejaagd, voor alleen maar zedendelicten eveneens mét hen de gevangenis inging. Hierdoor fluisterde de volksmond hoe op een of andere wijze de politie van het stadje zélf in deze Zwarte Hand aandeel had. Misschien was het de waarheid, misschien behoorde het volkomen tot de fantasie van het volk, dat enkele gelijklopende feiten - toevallig of niet - met elkaar begon te verwarren. Mogelijke processen en veroordelingen, die op de rechtbank te Dendermonde moesten plaatsgrijpen, zijn in de grote brand tijdens het bombardement der Duitsers in 1914 voor immer verloren gegaan. Processen en veroordelingen, die op de rechtbank te Gent werden behandeld, konden niet meer ter beschikking gesteld, daar het gerechtshof in 1926 door brandstichting verwoest raakte. Dit boek steunt dan in eerste plaats op het politiearchief der stad Aalst en de verslagen der gemeenteraadszittingen. Het steunt op de oude dag- en weekbladen waarin het plaatselijk nieuws met meestal alleen maar de initialen der hier behandelende [sic] personages werd weergegeven. Het steunt op een paar processen, die weliswaar met gesloten deuren werden behandeld, maar toch een streepje licht naar buiten lieten. Tevens de duivel hale ons, werd gebruik gemaakt van nog gefluisterde verhalen door ouden van dagen. Om hun nakomelingen geen nodeloze scha of schande toe te brengen werden zowel de hoofdpersonages als de randfiguren om hen heen met nodige omzichtigheid behandeld, rekening houdend met elke menselijke drijfveer die ook de onze kon zijn. De daden die ze gesteld hebben, blijven ons boeien, maar hun ware namen kunnen nog niet aan het openbaar prijsgegeven. Daar geschiedenis echter geschiedenis blijft, werd het oorspronkelijke schrift ter bewaring in het archief neergelegd. Allen werden ze voortgejaagd door iets dat hen de grenzen van het maatschappelijk bestaan deed doorbreken, maar hen hierdoor ook boven het kleinmenselijk bestaan verhief. Men kan ze nu misdadigers noemen - wie daar tenminste het recht toe heeft - lieden die haast de helft van hun leven een dubbele en door niemand vermoede rol wisten te spelen. Onbekende nachtelijke inbrekers, bommengooiers, verbitterde en door drang naar rechtvaardigheid opstandig geworden elementen. Ze leefden onder ons. Ze leefden gewelddadiger, gevaarlijker. We kunnen alleen bedenken dat zij aandurfden wat wij ons zelfs in onze stoutste dromen niet durfden te veroorloven. Onze dank gaat naar de prokureur te Dendermonde, de heer De Maesschalck, het politiearchief te Aalst, de archivaris Karel Baert, advokaat Piet van Eeckhout [= Eeckhaut] en vooral de prokureur-generaal Matthijs, door wier hulp dit boek kon tot stand komen. p. [7]: Inhoud: p. [9]: Boek 1. De Verbrande Molen p. 11: 1. Dagen van spanning p. 35: 2. Bij naderend onweer p. 79: 3. Grendel de deuren! p. [109]: Boek 2. Giftige adem der stad p. 111: 1. Als de avond valt p. 129: 2. Met de bijl in de hand p. 148: 3. Wie bezit een kap met ooggaten in? p. [165]: Boek 3. Gevangenis der Vrijheidsstraat p. 167: 1. De misdaad te Iddergem p. 200: 2. De schoenen van zijn broer p. 233: 3. En nu de gevangenis in! p. 269: Nawoord p. 289: Namenlijst 113 Een voorpublicatie verscheen in Maatstaf 24 (1976) 8-9 onder de titel De Zwarte Hand - of het anarchisme der negentiende eeuw in het Vlaams industriestadje Aalst. 1977 (maart en oktober): 2e en 3e druk: Idem 1983: 4e druk: Idem 1993: 5e druk: Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam Paperback, 295 + I p., 13,5 x 21,5 cm. p. [4]: Drukgeschiedenis Omslagillustratie: Sieb Posthuma Omslagontwerp: Nico Richter p. 5-6: Woord vooraf p. 7: Inhoud [als 1e druk] p. 289: Namenlijst Achterplat: In Pieter Daens, opnieuw een bestseller dankzij de vele malen bekroonde film Daens, beschrijft Louis Paul Boon gloedvol de opkomst van het socialisme in Aalst. De Zwarte Hand concentreert zich op het eerste optreden der anarchisten in het land van Aalst. Voor dit boek ploegde Boon zich een weg door een overstelpende hoeveelheid archiefmateriaal, boordevol grote en kleine misdaad, dat hij met meesterhand wist te orkestreren in een anarchistische context. De Zwarte Hand is een labyrintisch relaas dat vrijwel de gehele negentiende eeuw omvat. De centrale figuur in het boek is de corrupte politieman en vrouwenjager Dabbers. Hij was een fel vervolger van de anarchisten in en rond de stad Aalst, maar belandde uiteindelijk zelf in de gevangenis. Zijn tegenspeler is de gewelddadige anarchist Aart Niels. Ook hij eindigt in het cachot. Boon was er immers vast van overtuigd dat in een corrupte maatschappij de grenslijn tussen schuldigen en onschuldigen verdwenen is. * Boons magnum opus Pieter Daens heeft met De Zwarte Hand een bewonderenswaardige uitbreiding gekregen. - T. van Deel in Trouw * Boon overdrijft nergens, zijn proza blijft van toon uiterst beheerst, gang voor gang wordt het labyrint aangelegd, met het rustige vakmanschap schrijvers eigen - Kees Fens in de Volkskrant * Precies deze sfeer van de-laatste-oordeelsdag-is-in-aantocht heeft Louis Paul Boon uitstekend gestalte gegeven in De Zwarte Hand - - Frans Boenders in Vrij Nederland
|
